info@zenoadvies.nl

Hoog Sensitief Persoon (HSP)

HSP, verrijking of handicap?

Er zijn gevoelige mensen en minder gevoelige mensen. Minder gevoelige mensen laten zich niet zo snel meeslepen in emoties, blijven zakelijk en raken niet snel overstuur. In onze maatschappij zijn we blij met dit soort type mensen. Ze kunnen de enorme informatieoverdracht, waar we dagelijks mee te maken hebben goed aan en gaan mee met de snelheid die door onze digitale wereld bepaald wordt. Gevoelige mensen houden de boel nog wel eens een beetje op. Beelden van het journaal kunnen de hele dag blijven plakken en ervoor zorgen dat je al het andere die dag anders ervaart. De spanning die je voelt bij een collega of de neerslachtigheid bij een kind, zorgen ervoor dat de trein even wordt stilgezet. De trein waar ook je partner, vrienden, collega’s en anderen uit de buurt in zitten. Die begrijpen niet altijd wat voor jou het probleem is en voelen misschien wel het verwijt dat zij ongevoelig zijn. Je moet niet zo in je gevoel blijven hangen! Kom op, het leven gaat door, doe gewoon mee en stel je niet aan.

Voor de wat minder gevoelige mensen is het soms moeilijk te begrijpen dat de informatieverwerking bij andere mensen wat anders verloopt. Er blijkt zelfs een naam te zijn voor die gevoelige groep mensen. ‘Highly Sensitive Persons’ (HSP) heten ze nu in de wetenschap, waar ook wel over SPS, Sensory Processing Sensitivity, wordt gesproken (onderzoek, 2015). MRI scans toonden aan dat hoog sensitieve personen een verhoogde activatie hebben in verschillende hersengebieden en dat dit bij 20 % van de mensen voorkomt.

Verrijking of handicap

Het eerste wetenschappelijke artikel hierover dateert al uit 1913. In ‘The theory of psychoanalysis’ schreef Karl Jung over zeer gevoelige mensen. Hij noemde de overmatige gevoeligheid een verrijking van de persoonlijkheid. Alleen, wanneer er moeilijke en ongewone situaties zich voordoen, verandert het voordeel vaak in een zeer groot nadeel (Jung, 1913). Elaine Aron is grondlegster van het begrip HSP en universitair docent psychologie en psychotherapeute in Amerika (elaine-aron, 2015). Volgens Aron is hoog sensitiviteit aangeboren en genetisch bepaald en komt het bij 15 tot 20 procent van de mensen voor (Aron, 1996). Het is de erkenning van de verrijkte persoonlijkheid van hoog gevoelige mensen, maar ook een bewijs van de kwetsbaarheid die hierdoor kan ontstaan. Hoog gevoeligheid kan een verrijking zijn, maar ook een handicap.

Kenmerken

Hoog gevoeligheid is een naam voor mensen die meer dan gemiddeld gevoelig zijn voor indrukken en prikkels. Ze merken meer signalen en details op en de indrukken worden intensiever gefilterd dan bij de gemiddelde mens (wat-betekent-hooggevoelig, 2015). Er zijn op het internet heel wat websites te vinden die kenmerken beschrijven. Sommige kenmerken kunnen heel bekend voorkomen, andere kloppen misschien helemaal niet. Het is ook niet bedoeld om mensen te diagnosticeren, maar veel meer om je eigen gedragskenmerken te herkennen en te leren snappen. Hieronder staat een aantal algemene kenmerken om een idee te geven wat voor invloed hoog gevoeligheid kan hebben (hoog-sensitief-persoon-hsp, 2015).

  • Een intensieve en gedetailleerdere waarneming (horen, zien, ruiken, proeven, voelen)
  • Een sterke ervaring van stemmingen van anderen en van zichzelf
  • Een sterk rechtvaardigheidsgevoel
  • Een rijke beleving van de innerlijke wereld
  • Een intens beleving van kunst en muziek
  • Een sterkere verbinding met de natuur
  • Perfectionistisch van aard
  • Een goed inlevingsvermogen
  • Heeft anderen vaak snel door
  • Een zeer goed ontwikkelde intuïtie
  • Denken in beelden meer dan in taal

Naast deze kenmerken, die op zichzelf een verrijking kunnen zijn, is er ook een aantal kenmerken dat meer als handicap wordt gezien.

  • Voelt zich onprettig in grote groepen met veel drukte
  • Gevoelig voor te veel prikkels
  • Veel tijd nodig om indrukken te verwerken
  • Ervaren sneller klachten als stress, spanningen, angsten en vermoeidheid
  • Ervaren vaker fysieke klachten als maag en darm klachten, hoofdpijn en allergieën
  • Moeite met veranderingen

Als er te weinig aandacht is voor deze handicaps, door de persoon zelf of door de omgeving, dan kan dit tot problematische situaties leiden (hooggevoeligheid/gevolgen, 2015). Door onbegrip binnen het gezin of school is voor sommige mensen de enige oplossing om zich terug te trekken, waardoor ze eenzaam en onzeker kunnen worden. Anderen proberen de wereld zo te organiseren dat zij zich prettig voelen, maar komen daardoor in conflict met anderen die zich te veel moeten aanpassen. Een andere oplossing is om zichzelf zo veel mogelijk aan te passen aan de verwachtingen van anderen, zonder daarbij goed grenzen voor zichzelf te stellen. Hierbij kunnen mensen onzeker worden en zich schamen voor wat zij zien als tekortkomingen. Er zijn ook hoog gevoelige mensen die uit een soort zelfbescherming anderen op een afstand proberen te houden. Hiermee lijken ze afstandelijk, ongenaakbaar en uit de hoogte, terwijl ze soms juist behoefte hebben aan contact en relatie (hoog-sensitief-persoon-hsp, 2015).

Het hoog sensitieve kind

Bij kinderen blijkt hoog gevoeligheid soms ook samen te gaan met andere gedragsproblematiek. Uit onderzoek komt naar voren dat hoog sensitieve kinderen hogere scores behalen dan niet hoog sensitieve kinderen op ADHD en ADD en op vijf van de zeven gemeten dimensies van PDD-NOS (Jong, 2010). Anderen vermoeden ook een direct verband met hoogbegaafdheid. Hierbij lijkt het erop dat hoe hoger de intelligentie van een kind is, hoe intenser het leven wordt ervaren en hoe complexer het gedrag van het kind vaak is (intensiteit, 2015). Dit kan zich uiten in emotionele en fysieke problemen, maar ook in gedragsproblemen. Het is daarom belangrijk voor ouders en leerkrachten om hiervan op de hoogte te zijn en aandacht te hebben voor het kind. Het kind is vaak zelf niet in staat om de wereld om hem heen te veranderen. Als ouders en leerkrachten hier beter mee om weten te gaan dan ontstaat er ruimte voor het kind om zichzelf te kunnen zijn. Of zoals Aron zegt: “Als de wereld zich eerst aan het kind aanpast, dan past het kind zich daarna aan de wereld aan” (Aron, 1996).

Tips voor ouders

Het belangrijkste wat ouders kunnen doen is zich laten informeren over de kenmerken en de gevolgen van HSP. Een goede manier hiervoor is het boek ‘Het Hoog Sensitieve kind’, van Elaine Aron.  Dit boek is de Nederlandse vertaling van het vervolg op haar boek ‘Highly Sensitive Person’. Het geeft veel praktijkvoorbeelden en nuttige adviezen over hoe je er thuis voor kan zorgen dat het kind zich prettig voelt en de eigenwaarde van het kind versterkt wordt, maar waarbij er ook ruimte is om het kind te corrigeren en op te voeden (het-hoog-sensitieve-kind, 2015). Zo kan het belangrijk zijn om thuis te zijn als het kind thuiskomt zodat het zijn verhaal kan doen en tot rust kan komen. Zorg ervoor dat er niet te veel prikkels in huis zijn, zoals geluiden van een radio of televisie die aan staat, of andere kinderen die voor drukte zorgen. Plan ook niet te veel andere activiteiten voor het kind en zorg dat er thuis een duidelijke en voorspelbare structuur ontstaat (Elaine Aron, 2015). Daarnaast is het belangrijk om met de leerkracht te praten. Vertoont het kind bijzonder gedrag in de klas, hoe is het kind tijdens de pauze op het schoolplein en hoe is de omgang met andere kinderen in de klas. Voor de school is het heel belangrijk om een goed beeld te krijgen van wie het kind is.

Tips voor school

Naast de ouders van het kind, heeft de leerkracht ook grote invloed op het welbevinden van het kind. Aron geeft in haar boek ook wat tips voor leerkrachten die met hoog gevoelige kinderen te maken hebben. Haar eerste punt is dat je als leerkracht ervoor zorgt dat je bekend bent met de kenmerken van HSP en dat je het gedrag kunt herkennen bij de kinderen in de klas. Probeer hiernaast ook collega’s en ouders zich er van bewust te maken dat het kind geboren is met deze gave. Het heeft dus geen zin om het kind te willen veranderen, want het is bepaald in de genen. Als een kind dat overprikkeld raakt en zich terugtrekt, of juist heel druk gedrag vertoont, bespreek dit dan met het kind. Vraag of het klopt dat het kind overprikkeld is en of het even tijd voor zichzelf nodig heeft om tot rust te komen. Straffen heeft in die situaties helemaal geen zin en zal alleen maar een averechts effect hebben. Probeer ook zoveel mogelijk met de ouders samen te werken. Zij kennen hun kind het beste en geef hen vertrouwen dat je naar ze luistert.

Vaak kunnen deze kinderen zich goed uiten op creatief gebied waar je ze bij kunt stimuleren en aanmoedigen. Ook hebben ze vaak al een volwassen manier van denken, waarin ze best een beetje uitgedaagd mogen worden. Bied boeken aan die ergens over gaan en waar je met ze over door kunt praten. Wees creatief in je aanpak en denk buiten de box. Geef ze complimenten en vertrouwen en zorg dat ze zich veilig voelen. Zorg er ook voor dat de intensieve lessen afgewisseld worden met rustmomenten. Afwisseling van het programma kan heel bepalend zijn of het kind mee kan doen, zonder overprikkeld te raken. Probeer het kind ook goed voor te bereiden op dagen die anders zijn, zoals feestdagen en schoolreisjes, zodat het kind tijd heeft om zich hierop in te stellen.

Bij oudere kinderen kun je ook afspreken op welke manieren zij zelf graag een moment rust willen inplannen als zij merken dat ze overprikkeld raken. Een moment rust in de leeshoek, of even op de gang zitten of een slokje water gaan drinken. Als het kind het gevoel heeft dat het zelf grip heeft op de prikkels, dan zal het ook minder snel overprikkeld raken. Zet het kind dan ook niet in de spotlight als je merkt dat het kind daar niet aan toe is. Een spreekbeurt doen voor de klas is soms een te grote stap, terwijl iets vertellen in een kleinere groep het kind meer vertrouwen kan geven. Geef het kind de ruimte om zelf te bepalen wanneer het hieraan toe is. Het zijn vaak helemaal geen angstige of verlegen kinderen, maar kinderen die wat tijd nodig hebben om de situatie waarin ze terecht komen goed in te kunnen schatten. Ze houden niet van risico’s en zorgen ervoor dat ze controle hebben over de verschillende situaties waar ze dagelijks in terecht komen (Aron, Highly Sensitive Child, 2002).

Highly Sensitive Person

Moet je er nou blij mee zijn, of is het een beperking? Ieder persoon met hoog gevoeligheid zal hier zelf een antwoord op moeten zien te geven. Het zou fijn zijn als het als een verrijking kan worden ervaren, maar dan zal de omgeving hieraan mee moeten werken. Ten eerste is begrip erg belangrijk. Als geluiden, emoties en andere prikkels zo hard binnen komen dat de ‘emmer’ snel vol is, dan is het fijn als anderen je tijd geven om tot rust te komen. Fijner is het nog als anderen ervoor zorgen dat je emmer niet zo snel vol raakt. Een rustige omgeving met een duidelijke structuur en een gedoseerde hoeveelheid prikkels. En aandacht voor wat er allemaal in het hoofd omgaat. Aandacht voor de verrijking van gedachten en de intense beleving van geuren, kleuren en geluiden. De verrijking voor de hoog gevoelige persoon wordt dan ook een verrijking voor de omgeving.

Joost van den Oever

Gedragsspecialist

Bibliografie

Aron, E. (1996). The highly sensitive person. New York: Birch Lane Press.

Aron, E. (2002). Highly Sensitive Child. New York: Broadway Books.

Elaine Aron. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.hooggevoelig.nl: http://www.hooggevoelig.nl/drupal6/elaine-aron#8

elaine-aron. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.hooggevoelig.nl: http://www.hooggevoelig.nl/drupal6/elaine-aron

het-hoog-sensitieve-kind. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.bol.com: http://www.bol.com/nl/p/het-hoog-sensitieve-kind/1001004002608932/#product_specifications

hooggevoeligheid/gevolgen. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.hsp-consense.com: http://www.hsp-consense.com/pages/hooggevoeligheid/gevolgen.php

hoog-sensitief-persoon-hsp. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.addkenmerken.net: http://www.addkenmerken.net/hoog-sensitief-persoon-hsp/

intensiteit. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.gevoeligkind.nl: http://gevoeligkind.nl/hooggevoelig-hoogbegaafde-kinderen-en-hun-intensiteit/

Jong, B. d. (2010). Temperament of stoornis? Tilburg: Tilburg Universiteit.

Jung, C. (1913). The theory of psychoanalysis. . Princeton : Princeton University Press.

onderzoek. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.ookzogevoelig.nl: http://www.ookzogevoelig.nl/index.php/onderzoek/

wat-betekent-hooggevoelig. (2015, oktober 17). Opgehaald van www.wat-betekent.nl: https://www.wat-betekent.nl/wat-betekent-hooggevoelig/